عمران مرادی، عضو هیئت علمی مرکز نجوم ادیب اصفهان در گفت و گو با ایسنا:
خورشید گرفتگی یکم تیرماه حدود ساعت ۹ صبح شروع می‌شود و تا ساعت ۱۱ و ۳۷ دقیقه در اغلب نقاط کشور ادامه دارد. خورشیدگرفتگی یا کسوف هنگامی رخ می‌دهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیفتد و در نتیجه در قسمت‌هایی از کره زمین، قرص ماه قسمتی از قرص خورشید یا تمام آن را از دید ناظر زمینی بپوشاند.
عمران مرادی با بیان اینکه مدار حرکت ماه به دور زمین و زمین به دور خورشید بیضوی شکل است، تصریح کرد: در نتیجه زمانی‌که ماه به دور زمین می‌چرخد، زمان‌هایی بین زمین و خورشید و گاهی زمین بین ماه و خورشید قرار می‌گیرد.
زمانی که زمین بین ماه و خورشید است، سایه زمین بر روی ماه می‌افتد و در این حالت، سطح خورشید تاریک می‌شود و ماه‌گرفتگی یا خسوف رخ می‌دهد. اما زمان‌هایی ماه بین خورشید و زمین است مقارنه ایجاد می‌شود که از دیدگاه ناظران زمینی ماه در کنار خورشید قرار دارد و ماه نو است و قابل دیدن نیست. به گفته مرادی خسوف یا ماه گرفتگی در نیمه ماه قمری اتفاق می‌افتد.
تنها در دو نقطه امکان خسوف و کسوف وجود دارد
وی دلیل اینکه چرا در هر ماه قمری یک ماه گرفتگی و یک خورشید گرفتگی رخ نمی‌دهد، اظهار کرد: مدار حرکت ماه به دور زمین دقیقاً همسطح مدار حرکت زمین به دور خورشید نیست و ۵ درجه اختلاف دارد. از این‌رو خورشید، زمین و ماه معمولا در یک راستا نمی‌شوند و تنها در دو نقطه ماه در صفحه مداری زمین به دور خورشید قرار می‌گیرد و هر زمان ماه در این دو نقطه باشد و اگر خورشید هم در یک طرف باشد هر سه در یک راستا قرار می‌گیرند و شاهد خورشید گرفتگی و ماه‌گرفتگی خواهیم بود.
این عضو فعال مرکز نجوم ادیب اصفهان همسطح نبودن مدار حرکت زمین به دور خورشید احتمال با مدار حرکت ماه به دور زمین را دلیل تعداد کم خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی‌ها عنوان کرد و گفت: در خورشید گرفتگی به دلیل اینکه ماه کوچکتر است، سایه ایجاد شده کوچکتر است، به همین دلیل مناطق محدودی را شامل می شود و مثل ماه‌گرفتگی نیست.
ماه‌گرفتگی ساعت‌ها به طول می‌انجامد و اغلب یک نیمکره زمین می‌توانند شاهد آن باشند. اما در خورشید گرفتگی تنها دقایقی که ماه روبروی خورشید است، در مناطق محدودی از زمین قابل مشاهده است.
سه نوع خورشیدگرفتگی وجود دارد که شامل، خورشیدگرفتگی کلی، خورشیدگرفتگی حلقوی و خورشیدگرفتگی جزئی است. اگر ماه کل قرص خورشید را بپوشاند کسوف کامل است و در این شرایط کل نور خورشید حذف می‌شود و تاج خورشید مشخص می‌شود.
مرادی با بیان اینکه این نوع خورشیدگرفتگی بسیار زیبا است، خاطرنشان کرد: در عین حال این نوع کسوف بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد. آخرین بار خورشید گرفتگی کامل که در ایران قابل رویت بود، مربوط به مرداد سال ۷۸ است.
نوع دیگر خورشیدگرفتگی حلقوی است که در این حالت، ماه در اوج مداری خود یعنی بیشترین فاصله با زمین قرار دارد و به دلیل اینکه دور شده و قرص ظاهری ماه نسبت به قرص ظاهری خورشید کوچکتر می‌شود، کل سطح خورشید را نمی‌پوشاند و تنها وسط خورشید تاریک و حلقه نورانی اطراف آن ایجاد می‌شود.
خورشید گرفتگی یکم تیر ماه، خورشید گرفتگی حلقوی است. به دلیل اینکه درصد کمتری از این خورشیدگرفتگی در ایران قابل رویت است، از نوع جزیی است.
مرادی در توضیح نوع سوم خورشیدگرفتگی که جزئی نام دارد، گفت: گاهی اصلا سایه ماه به طور کامل نیست و بخشی از خورشید را می‌پوشاند که این خورشید گرفتگی جزیی است.
جنوب شرقی ایران بهترین نقطه برای رصد خورشیدگرفتگی یکم تیر
یکم تیرماه خورشید گرفتگی اصلی مرکزی در مناطق جنوبی ایران قابل مشاهده است و نوار مرکزی در جنوب ایران است. هر چه به سمت مرکز بیایم، نوار مرکز خورشید گرفتگی کمتر می‌شود و میزان درصد خورشیدگرفتگی نیز کم می‌شود.
میزان رصد خورشیدگرفتگی یکم تیرماه در مناطق جنوب ایران ۹۸ درصد است که در جنوب شرق ایران بهترین موقعیت را دارد. هرچه به سمت مرکز و شمال ایران نزدیک شویم میزان خورشیدگرفتگی کمتر شده، به گونه‌ای که در تهران حدود ۴۰ درصد و شمال غرب کشور ۲۹ درصد قابل مشاهده است.
مرادی میزان رصد خورشیدگرفتگی در اصفهان را ۵۷ درصد اعلام کرد و گفت: این خورشیدگرفتگی در آفریقا به جز بخش غربی، جنوب شرقی اروپا و آسیا به صورت جزئی قابل مشاهده است و در جمهوری کنگو، سودان جنوبی، اتیوپی، یمن، عمان، عربستان صعودی، شمال هند و مناطقی از پاکستان، جنوب چین و تایوان به صورت حلقوی مشاهده می‌شود.
وی جزئیات این پدیده را اینگونه توضیح داد: خورشیدگرفتگی از ساعت ۸ و ۵۷ دقیقه صبح یکم تیرماه آغاز و تا حدود ۱۱ و ۳۷ دقیقه ادامه دارد.
مشاهده خورشیدگرفتگی با چشم مطلقاُ ممنوع
این پژوهشگر نجوم در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان این پدیده نجومی را مشاهده کرد، اظهار کرد: رصد خورشیدگرفتگی با چشم به هیچ وجه نباید انجام شود. خطرات نگاه به خورشیدگرفتگی جزئی بالا است و آسیب اشعه فرابنفش خورشید به شبکیه چشم جبران‌ناپذیر است.
برای دیدن این خورشید گرفتگی حتما باید از عینک‌های استاندارد خاص خورشید گرفتگی استفاده کرد و بهتر است افراد به مراکز نجومی مراجعه کنند و اکنون در شرایط کرونا از برنامه‌های آنلاین رصدی استفاده کنند. برای مشاهده خورشیدگرفتگی باید بدانیم که در وهله اول هرگز به خورشید خیره نشویم. از عینک استاندارد استفاده کنیم و مطمین شویم که عینک تقلبی نیست و خش نداشته باشد.
وی در توضیح اینکه برخی برای مشاهده خورشید گرفتگی از عکس‌های رادیولوژی یا پوسته بیسکوییت استفاده می‌کنند، تصریح کرد: این ابزارها نیز مناسب نیست. زیرا اگرچه نور مرئی خورشید را فیلتر می‌کند، اما نور فرابنفش به چشم می‌رسد و آسیب وارد می‌کند.
برای رصد خورشید گرفتگی می‌توان از رصد غیر مستقیم نیز استفاده کرد. به این صورت که در مرکز تکه‌ای مقوا سوراخی ریز ایجاد کنید و آن را به سمت خورشید بگیرید، در این حالت نوری که از این سوراخ عبور می کند به صورت هلال است و دایره شکل نیست.
این مدرس نجوم در مورد خرافاتی که در مورد خورشید گرفتگی مطرح است، اظهار کرد: در قدیم تصور می‌کردند که این پدیده نحس است و برخی هم حتی آن را نشانه‌ای خوب می‌دانستند. در هر حال در این زمان به جز اینکه نباید به خورشید مستقیم نگاه کنیم، هیچ اتفاقی برای زمین نمی‌افتد و اشعه خاصی به زمین نمی‌رسد.
مرادی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان خورشیدگرفتگی را با دوربین یا تلسکوپ مشاهده کرد، تصریح کرد: افرادی که دوربین و تلسکوپ کوچک دارند نیز می‌توانند از دوربین برای رصد استفاده کنند، به این شرط که هرگز زمانی که چشمشان پشت دوربین است نباید به خورشید نگاه کنند. نور خورشید از پشت دوربین هم آسیب می زند.
برای رصد با دوربین یا تلسکوپ در وهله اول اطمینان حاصل کنید که عدسی دوربین از جنس شیشه است و بدون اینکه چشم را پشت عدسی بگذارید می‌توانید از بالا نگاه کرده و سایه دوربین را نگاه کنید. در این زمان اگر یک کاغذ پشت چشمی بگذارید نور خورشید روی صفحه کاغذ می‌افتد می‌توان آن را رصد و عکاسی کرد.
مرادی به علاقه‌مندان عکاسی نیز توصیه کرد: در زمان‌های خورشیدگرفتگی جزیی اگر دوربین حرفه‌ای دارید، می‌توانید در لابه‌لای برگ درختان نور خورشید را به صورت هلالی مشاهده کنید و از سایه برگ درختان روی زمین عکاسی کنید.