کهکشان آندرومدا (Andromeda Galaxy)، کهکشانی در فاصله ۲.۵۳۷ میلیون سال نوری از زمین است که نزدیک‌ترین همسایه کهکشان راه شیری محسوب می‌شود؛ دورافتاده‌ترین پدیده کیهانی که می‌توان آن را با چشم غیر مسلح تماشا کرد.
اگرچه چند كهكشان كوچك دیگر در فاصله‌ای نزدیك‌تر به كهكشان راه شیری وجود دارند، اما كهكشان آندرومدا، نزدیكترین كهكشان بزرگی است كه در همسایگی كهكشان زمین می‌توان یافت. به استثنای ابرهای ماژلانی بزرگ و كوچك كه از عرض‌های جغرافیایی شمالی قابل مشاهده نیستند، كهكشان آندرومدا كه با نام «مسیه ۳۱» (Messier 31) و «ان‌جی‌سی ۲۲۴» (NGC 224) نیز شناخته می‌شود، درخشان‌ترین كهكشان در سرتاسر آسمان و همچنین دورافتاده‌ترین پدیده كیهانی است كه می‌توان با چشم غیر مسلح مشاهده كرد.
گفته می‌شود این كهكشان اولین بار توسط منجم ایرانی عبد‌الرحمان صوفی كشف شده‌است، زیرا او در سال ۹۶۴ میلادی در كتاب ستارگان ثابت خود، درباره صورت فلكی زنجیره‌ای صحبت كرده و آن را ابر كوچك نامیده‌است. اولین توصیف‌ها از این كهكشان توسط رصد‌های اخترشناسی آلمانی به نام «سیمون ماریوس» (Simon Marius) در دسامبر ۱۶۱۲ انجام گرفت. «چارلز مسیه» (Charles Messier) در سال ۱۷۶۴ آن را با نام M31 دسته‌بندی كرد و ماریوس را كاشف آندرومدا معرفی كرد، زیرا از مطالعات صوفی آگاهی نداشت.
ویلیام هرشل (William Herschel) در سال ۱۷۸۵ متوجه هاله‌ای سرخ‌رنگ در مركز مسیه ۳۱ شد. وی معتقد بود مسیه ۳۱ نزدیكترین سحابی بزرگ در راه شیری است كه بر اساس رنگ و قدر آن، هرشل با حدسی نادرست فاصله آن را دو هزار برابر فاصله ستاره شباهنگ اعلام كرد. در سال ۱۸۶۴ «سِر ویلیام هاگینز» (William Huggins) این سحابی را متفاوت از سحابی‌های گازی اعلام كرد و پس از آن بود كه استنباط شد مسیه ۳۱ از طبیعتی ستاره‌ای برخوردار است. در سال ۱۸۸۵ نیز ابرنواختری در این كهكشان مشاهده شد، اولین و تنها نمونه ابرنواختری كه در مسیه ۳۱ رصد شد.
اولین تصویربرداری از آندرومدا در سال ۱۸۸۸ از رصد‌خانه‌ای خصوصی توسط «ایزاك رابرتز» (Isaac Roberts) در انگلستان انجام شد. وی توانست با كمك گرفتن از نوردهی طولانی‌مدت، ساختار مارپیچی كهكشان را برای اولین‌بار به تصویر بكشاند. اگرچه در آن دوران، آندرومدا هنوز به عنوان یك سحابی در درون كهكشان راه شیری شناخته می‌شد و رابرتز نیز به اشتباه باور داشت مسیه ۳۱ و سحابی‌های مارپیچی مشابه، در حقیقت سامانه‌های خورشیدی در حال تولد هستند.
«هبر كورتیس» (Heber Doust Curtis) اخترشناس آمریكایی در سال ۱۹۱۷ نواختری را در مسیه ۳۱ رصد كرد و با مطالعه تصویری این سازه، موفق به كشف ۱۱ نواختر دیگر شد. وی متوجه شد قدر این نواخترها ۱۰ بار كمتر از نواخترانی است كه در دیگر بخش‌های آسمان دیده می‌شوند و در نتیجه توانست فاصله مسیه ۳۱ را ۵۰۰ هزار سال نوری (3.2x10
10 AU
) تخمین بزند. در نهایت رصد‌های «ادوین هابل» (Edwin Hubble) در سال ۱۹۲۵ توانست آندرومدا را به عنوان یك كهكشان مجزا در فاصله‌ای بسیار دورافتاده از كهكشان راه شیری معرفی كند.
موقعیت کهکشان آندرومدا (M31) در صورت فلکی آندرومدا
مطالعات، ساختار و سرنوشت آندرومدا
آندرومدا نقش بسیار مهمی در مطالعات كهكشانی به عهده دارد. اولین تشعشعات رادیویی از این كهكشان در سال ۱۹۵۰ مشاهده شد و اولین نقشه رادیویی از آن نیز در دهه ۵۰ تدوین شد. اولین سیاره احتمالی در این كهكشان در سال ۲۰۰۹ كشف شد كه در رصد آن از تكنیك میكرولنزینگ استفاده شد.
بر اساس گزارش گروهی از اخترشناسان، مسیه ۳۱ درحدود پنج تا ۱۰ میلیارد سال پیش در اثر برخورد دو كهكشان كوچكتر متولد شده‌است. بر اساس مقاله‌ای كه در سال ۲۰۱۲ منتشر شد، آندرومدا تقریبا ۱۰ میلیارد سال پیش و در اثر تلفیق چندین پیش‌كهكشان یا نیا‌كهكشان، فرم اولیه كهكشان‌ها، ایجاد شده و كهكشانی كوچكتر از آنچه امروز دیده می‌شود، متولد شده‌است.
مهمترین رویداد در تاریخ مسیه ۳۱ همین تركیب كهكشانی بوده‌است كه بخش بزرگی از صفحه كهكشانی و هاله كهكشانی آن را تشكیل داده‌است، و در همین دوران بود كه ستاره‌زایی در آندرومدا به اوج خود رسید، به حدی كه این كهكشان برای ۱۰۰ میلیون سال یكی از درخشان‌ترین كهكشان‌های فروسرخ بوده‌است.
شدت ستاره‌سازی آندرومدا طی دو میلیارد سال گذشته به اندازه‌ای كاهش یافت كه تقریبا به صفر رسید اما همین اواخر این روند دوباره به نقطه اوج خود رسیده‌است.
مقایسه بزرگی و فاصله بین آندرومدا و کهکشان راه شیری
برای محاسبه فاصله این كهكشان تا زمین از چهار شیوه محاسباتی مختلف استفاده شده‌است كه برایند آنها نشان می‌دهد آندرومدا تقریبا دو میلیون و ۵۳۷ هزار سال نوری از زمین فاصله دارد و قطر آن نیز تقریبا ۲۲۰ هزار سال نوری است. جرم این كهكشان نیز ۱/۵ تریلیارد برابر جرم خورشید برآورد شده‌است و شدت درخشش آن ۲۵ درصد بالاتر از كهكشان راه شیری است.
این كهكشان مانند كهكشان راه شیری در منطقه‌ای از نمودار قدر رنگی كهكشان‌ها قرار گرفته كه به «دره سبز» (Green Valley Galaxies) شهرت دارد، منطقه‌ای مملو از كهكشان‌هایی كه از رنگ آبی به سرخ تغییر رنگ داده‌اند. كهكشان‌های آبی، كهكشان‌هایی هستند كه ستاره‌زایی در آنها به شدت رخ می‌دهد و كهكشان‌های سرخ دارای كمبود مناطق ستاره‌سازی هستند. در این بین، كهكشان‌های سبز دچار كاهش ستاره‌سازی شده‌اند. در كهكشان‌هایی شبیه‌سازی شده با ویژگی‌هایی مشابه آندرومدا، ستاره‌زایی در حدود پنج میلیارد سال دیگر از بین خواهد رفت. اگرچه انتظار می‌رود پس از برخورد آندرومدا و كهكشان راه شیری، دوره كوتاه‌مدتی از ستاره‌سازی آغاز شود.
دو بازوی آندرومدا در كمترین حد ممكن در حدود ۱۳ هزار سال نوری از یكدیگر فاصله دارند و لبه‌های خارجی این دو بازو نیز در فاصله ۱۶۰۰ سال نوری تا مركز كهكشان قرار گرفته‌اند.
كهكشان آندرومدا با سرعتی برابر ۱۱۰ كیلومتر بر ثانیه در حال نزدیك‌شدن به راه شیری است. همچنین سرعت نزدیك شدن آندرومدا به خورشید از آنجایی كه خورشید در مركز كهكشان راه شیری با سرعتی برابر ۲۲۵ كیلومتر بر ثانیه در حركت است، ۳۰۰ كیلومتر بر ثانیه محاسبه شده‌است. از آنجایی كه شتاب تانژانتی آندرومدا نسبت به راه شیری بسیار كمتر از شتاب نزدیك شدن این دو كهكشان به یكدیگر است، انتظار می‌رود آندرومدا در حدود چهار میلیارد سال دیگر با راه شیری برخورد كرده و از تركیب این دو كهكشان با یكدیگر، كهكشانی غول‌پیكی و بیضوی و یا كهكشانی بزرگ و صفحه‌ای ایجاد شود. این احتمال نیز وجود دارد كه پیش از برخورد دو كهكشان، منظومه خورشیدی از راه شیری به بیرون رانده شود.
:: احتمالا خبر زیر در مورد برخورد کهکشان خودمان و همسایه عزیزمان آندرومدا، برایتان جالب باشد:
احتمال برخورد کهکشان راه شیری با کهکشان آندرومدا
:: اگر به مطالعه ویژگی‌های کهکشان آندرومدا علاقمند هستید مطالعه مطلب زیر را هم به شما توصیه می‌کنیم:
شناسنامه کهکشان‌ها: کهکشان آندرومدا