مدتی پیش درباره اسم سیاره‌ها و بعضی از صورت‌های فلکی فکر میکردم. خیلی از آنها بر طبق افسانه‌های رومی و یونانی به نام خدایان و شخصیتهای اساطیری نامگذاری شده‌اند. در این مطلب شما را با معانی و داستانهای مربوط به این اسامی، بیشتر آشنا میکنم. نکات جالبی هم که درباره هریک وجود دارد را مطرح میکنم تا شما هم از دانستن آنها لذت ببرید...
در تصویر زیر سیارات منظومه شمسی از چپ به راست (به همراه دوست قدیمی‌شان، پلوتو) دیده می‌شوند:
عطارد (مرکوری):
در متون بسیار قدیمی، از این سیاره به عنوان «بادپا» (سیاره سریع) یاد شده. بابلی‌ها این سیاره را «نابو» می‌نامیدند که «خدای تقدیر و سرنوشت» است.
یونانیان باستان، به این سیاره، «استیلبون» میگفتند که به معنای «درخشان» است. البته بعدها یونانیان نام «هرمس» (Hermes) را برای آن انتخاب کردند که به معنای «پیغام‌رسان سریع خدایان» است.
این سیاره سریع هر ۸۸ روز یکبار به دور خورشید می‌گردد، یعنی سریع‌تر از هر سیاره دیگری در منظومه شمسی.
در نهایت، رومی‌ها با اقتباس از یونانی‌ها، واژه «مرکوری» را برگزیدند که البته به معنای «عنصر جیوه» نیز هست که سریعترین فلز دنیاست!
زهره (ونوس):
ونوس در اساطیر رومی، «الهه عشق و زیبایی» است. این نام در یونانی معادل «آفرودیت» (Aphrodite) است. البته واژه یونانی «سایپریس» (Cypris) نیز به ونوس اطلاق می‌شود.
این سیاره زیبا، به خاطر اتمسفر ویژه‌اش که متشکل از دی‌اکسید کربن (96/5%) و نیتروژن (3/5%) است، بسیار داغ، سوزاننده و درخشان است. در واقع سومین جسم درخشنده بعد از خورشید و ماه در آسمان، همین ونوس است.
این سیاره زیبا، از تمام سیارات دیگر، کُندتر به دور خودش می‌چرخد و 243 روز طول می‌کشد تا به دور خودش یک دور کامل بچرخد. جالب است بدانید یک سال ونوس، حدود 224/7 روز به طول می‌انجامد؛ یعنی یک «روز ونوسی» از یک «سال ونوسی»، طولانی‌تر است. و نکته متفاوت دیگر، جهت چرخش این سیاره است که خلاف جهت دیگر سیارات است. یعنی اگر در ونوس باشید (و ذوب نشوید!) خورشید را خواهید دید که از مغرب طلوع می‌کند و در مشرق غروب!
زمین:
و اما کره زمینِ خودمان: بیچاره زمین! در حالی که تمام سیارات به نام خدایان و الهه‌های باستانی نامگذاری شده‌اند، اسم کره زمین (Earth) از کلمه اِردا (Erda) که یک کلمه آنگلوساکسون است آمده و فقط به معنای «زمین» و «خاک» بوده! البته بیشتر به این خاطر که در زمان‌های گذشته، زمین، سیاره محسوب نمی‌شده و مرکز جهان هستی به شمار می‌رفته!
البته بعدها کره زمین با واژه لاتین «تِرا» (Terra) نیز نامگذاری شده و به آن «زمینِ مادر» (Terra Mater) گفته می‌شود که در اساطیر رومی، ایزدبانوی (الهه) ایجاد کننده و تجسّم بخشنده زمین است.
مریخ/ بهرام (مارس):
در اساطیر رومی، «مارس»، دومین خدای مهم بعد از «ژوپیتر» است و به عنوان «خدای جنگ» شناخته می‌شود. مارس نگهبان و محافظ «روم» در نظر گرفته می‌شده است.
«سیاره سرخ» نامی است که به مریخ داده می‌شود. وجود اکسید آهن در خاک این سیاره، و گرد و غبار در اتمسفر آن، باعث می‌شود این سیاره، سرخ رنگ دیده شود.
این سیاره به زبان مصری، دِشِر (Her Desher) به معنای «سرخ» نامیده می‌شود. خود کلمه «مریخ»، ریشه عربی دارد و گاهی به آن «Al Qahir» نیز گفته می‌شود.
مشتری (ژوپیتر):
مشتری بزرگ‌ترین سیاره منظومه شمسی است. این سیاره در یونانی بنام «زئوس» و در رومی «ژوپیتر» نامیده می‌شود. ژوپیتر «خدای نور و آسمان» است و مهمترین خدا در اساطیر رومی به شمار می‌رود. این غول گازی 69 عدد ماه دارد که به دورش می‌چرخند.
در رومی، به این سیاره «Jove» نیز گفته می‌شود که نام قدیمی‌تر ژوپیتر بوده است.
زحل (ساترن):
بی‌شک یکی از زیباترین سیارات منظومه شمسی با هزاران حلقه به دورش، زحل است. این سیاره از زمان‌های بسیار دور شناخته شده بوده و در واقع دورترین سیاره‌ای بوده که دیده می‌شده. در یونانی این سیاره را «کرونوس» (Cronus) می‌نامیدند که «خدای کشاورزی و زمان» است. از آنجا که دورترین سیاره ای بوده که دیده می شده، از نظر یونانیان، مسئول نگهداری و ثبت زمان بوده است. این سیاره در زبان رومی، «ساترن» (Saturn) که معادل همان کرونوس در یونانی است.
این سیاره از زمان فارسی باستان، «کیوان» (Kaivan) نامیده می‌شده است.
اورانوس:
از زمان‌های بسیار دور، و تا مدت‌ها اورانوس را به عنوان یک ستاره ثابت می‌شناختند اما "ویلیام هرشل" در سال ۱۷۸۱ متوجه شد که اورانوس یک سیاره است. در ابتدا نام آن را به افتخار پادشاه – جرج سوم- «جورجیوم سیدوس» (Georgium Sidus) نامید. البته این نام در خارج از انگلستان، محبوبیتی پیدا نکرد تا اینکه "یوهان اِلِرت بوده" (Johann Elert Bode) نام اورانوس را پیشنهاد کرد که در اساطیر رومی، «خدای آسمان» است.
اورانوس، پدرِ ساترن و پدربزرگِ ژوپیتر است. این سیاره از لحاظ بزرگی، سومین سیاره و از لحاظ جرم، چهارمین سیاره است. از اورانوس و نپتون، به عنوان «غول‌های یخی» یاد می‌شود.
همچنین، معادل یونانی خدای آسمان، «اسکای» (Sky) است.
نپتون:
این سیاره اولین سیاره ای بود که بیشتر با پیش‌بینی‌های ریاضی کشف شد تا با مشاهده مستقیم. در واقع برخی از حرکت‌های غیرقابل توجیه اورانوس باعث شد تا با توجیحات ریاضی، این سیاره کشف گردد. این سیاره در سال 1846 کشف شد و در ابتدا قرار بود به نام یکی از کاشفانش، Le Verrier نامیده شود که مورد تایید قرار نگرفت. حتی نامهای ژانوس (Janus) و اوشنوس (Oceanus) هم پیشنهاد شده بود ولی در نهایت نام پیشنهادی «نپتون» که «خدای دریا» است پذیرفته شد که با رنگ این سیاره نیز همخوانی دارد!
نام خدای یونانی معادل نپتون، «پوسیدون» (Poseidon) است.
پلوتو:
و اما پلوتوی عزیز؛ اگرچه مدتی است از خانواده منظومه شمسی جدا شده، با این وجود هنوز هم در خاطره بسیاری از افراد به عنوان سیاره، به یاد مانده است.
پلوتو در سال 1930 کشف شد. البته مدت‌ها قبل از آن، شخصی به نام پرسیوال لووِل (Percival Lowell)، وجود آن را پیش‌بینی کرده بود. 14 سال پس از مرگ پرسیوال، این سیاره (سیاره کوتوله) کشف شد.
از مردم سراسر دنیا خواستند که نامی برای این سیاره انتخاب کنند و بیش از 1000 پیشنهاد هم دریافت شد. اسمی که در نهایت انتخاب شد، توسط یک دختر 11 ساله انگلیسی که عاشق داستان‌ها و اساطیر باستانی بود پیشنهاد شد یعنی «پلوتو» (Pluto) «خدای جهان زیرین» که پنهان است. البته یک دلیل دیگر انتخاب این اسم، این بود که ابتدای حرف اسم و فامیل کاشف اصلی آن نیز - همانند پلوتو - PL بود.
پلوتو که یک واژه رومی است در تمدن اِتروسکی (در شبه‌جزیره ایتالیا)، معادل «آیتا» (Aita) و در یونانی «هادس» (Hades) نامیده می‌شود.