با اینکه دیدن ماه یکی از تکراری‌ترین تجربه‌های ما در طول زندگی است، اما انگار هیچ‌وقت شگفتی و افسون این تجربه از بین نمی‌رود. این کرۀ آسمانی همیشه تصویری آرام‌بخش و رازآلود دارد و برای خیلی از آدم‌ها نمادی از زیبایی است اما فراتر از این نگاه شاعرانه، آیا حقایقی علمی دربارۀ این همسایۀ قدیمی وجود دارد که هنوز از آنها بی‌اطلاع باشیم؟
رابرت ماسی (Robert Massey)، معاون مدیر اجرایی انجمن سلطنتی نجوم انگلستان۱، در مورد جالب‌ترین اسرار ماه به ما می‌گوید:
۱. ماه درنتیجه یک برخورد انفجاری به‌وجود آمد
رابرت ماسی: «ایدۀ غالب آن است که ماه بر اثر یک برخوردِ خشن بینِ زمینِ اولیه - زمین در مراحل اولیه آن که خیلی بزرگ‌تر از زمین فعلی بوده است - و یک شیء به اندازه مریخ (که نام تئا را روی آن گذاشته‌اند) به وجود آمده است.» «ضایعاتِ ناشی از انفجار به فضا پرتاب شدند و بعد به هم پیوستند و ماه را تشکیل دادند.» تحقیقات مدرن تأیید می‌کنند که ماه از موادی تشکیل شده که پوسته زمین اولیه را تشکیل داده بودند. اعتقاد بر این است که این تصادف با عنوانِ «فرضیۀ برخورد بزرگ»، در حدود ۴.۵ میلیارد سال قبل اتفاق افتاده و ۱۰۰ میلیون برابر بزرگ‌تر از انفجاری بوده که منجر به محو شدنِ دایناسورها از روی زمین شده است.
۲. ماه قبلاً خیلی بزرگ‌تر به نظر می‌رسید
ماسی می‌گوید: «ماه در آغاز ۱۰ برابر به زمین نزدیک‌تر بود. تصور کنید به آسمان شب نگاه کنید و ماهی که ۱۰ برابر بزرگ‌تر است را ببینید». شبیه‌سازی‌های کامپیوتری نشان می‌دهند که ماه احتمالاً ۱۲ تا ۱۹ برابر به زمین نزدیک‌تر بوده و در فاصله ۲۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ کیلومتری زمین قرار داشته که در مقایسه با فاصله ۳۸۴۰۰۰ کیلومتری فعلی، بسیار کم‌تر بوده است؛ و جالب است که هنوز هم دارد از زمین دور می‌شود. ماسی می‌گوید: «به دلیلِ انتقال انرژیِ حاصل از چرخش و برآمدگی‌های جزر و مدیِ زمین، ماه هر سال ۳.۷۸ سانتی‌متر از زمین دورتر می‌شود. این سرعت تقریباً همان اندازه‌ای است که ناخن‌های شما رشد می‌کنند.
۳. خاک ماه بوی باروت می‌دهد
ماسی می‌گوید: «گرد و خاکِ زیادی روی سطح ماه وجود دارد و فضانوردانِ سفینۀ آپولو وقتی وارد اتاقک سفینه خود شدند دریافتند که لباس‌های‌شان غرق در این گرد و خاک است.» یکی از فضانوردان در مأموریت آپولو ۱۷ بوی گرد و خاک ماه را به بوی باروت تشبیه کرده است. گرد و غبار ماه باعث شده بود که برخی فضانوردان دچارِ چیزی شبیه به «تبِ یونجه قمری» بشوند. سرفه و گرفتگیِ بینی چند روزی طول کشید تا برطرف شود. ماسی می‌افزاید: «خبر خوب این است که در ماه بادی نمی‌وزد که گرد و غبار را پخش کند.»
۴. دمای سطحِ ماه به نقطه جوش می‌رسد
ماسی توضیح می‌دهد: «از آنجایی که ماه جوِ محافظ ندارد، سطحِ آن دماهای شدید را تجربه می‌کند که از هوای به‌شدت سرد در دورترین سمتِ «شب» تا دمای بالای نقطه جوش در سمتِ «آفتابی» متغیر است.» برطبق ناسا، دمای ماه می‌تواند از ۱۲۳ درجه سلسیوس تا منفی ۲۳۳ درجه سلسیوس متغیر باشد. این یعنی دمای سطح ماه در طول روز ۱۰۷ درجه سلسیوس و در شب‌ها منفی ۱۵۳ درجه سلسیوس است.
۵. چاله‌های ماه می‌توانند راز تاریخ فضا را بگشایند
«ماه در غیابِ جو، در مقابلِ شهاب‌سنگ‌ها ایمنی ندارد، برای همین مملو از چاله است که به ما کمک می‌کنند «تاریخ طبیعی» منظومه شمسی‌مان را کشف کنیم.» در حدود ۱۹۰ دهانه برخوردی روی زمین شناسایی شده‌اند که بسیاری از آنها با آب و پوشش گیاهی پوشیده شده‌اند، اما روی کره ماه میلیون‌ها دهانه وجود دارد که ۵۰۰۰ عدد از آنها قطری بیشتر از ۲۰ کیلومتر دارند. «چون سطحِ ماه خاموش است و ماه، در مقایسه با زمین، نیروهای زمین‌شناسیِ کم‌تری (مثلِ آتش‌فشان یا فرسایش) را تجربه می‌کند، شواهدِ بکر از سازندها و آتش‌فشان‌ها را به خوبی حفظ می‌کند. این از ماه یک آزمایشگاه یا آرشیو عالی می‌سازد که به ما کمک می‌کند درباره منظومه شمسی بیشتر بدانیم.»
۶. همیشه فقط یک سمتِ ماه را می‌بینید
درست مثلِ زمین، ماه هم دور محور خودش می‌چرخد، اما ازآنجایی‌که این چرخش در حدود ۲۷ روز طول می‌کشد ـ تقریباً همان ۲۷.۳۲ روزی که طول می‌کشد تا به دور زمین بچرخد ـ شما فقط همیشه یک سمتِ ماه را می‌بینید. ماسی می‌گوید: «این پدیده «قفلِ کِشَندی» نام دارد و معنایش این است که سمتِ دیگرِ ماه قبل از عصرِ فضا از دیده‌ها پنهان بوده است. درحالیکه سمتِ نزدیک ما ماریایِ قمری دارد ـ دشت‌های بزرگ و تاریکی که اغلب حوضچه‌های برخوردی را می‌پوشانند ـ آن روی ماه که از ما دور است، چاله‌ها و ناهمواری‌های بیش‌تری دارد، پوسته آن ضخیم‌تر است و شواهدِ کم‌تری از فعالیتِ آتش‌فشانی در آن مشهود است.»
۷. ماه باعثِ ایجادِ برآمدگی‌های جزر و مدی می‌شود
«به زبان ساده، جزر و مد روی زمین نتیجه برآمدگی‌هایی در درون آب‌ها است که به واسطه نیروهای گرانشیِ ماه ایجاد می‌شود. اساساً آن روی ماه که به سمتِ زمین قرار دارد، آب را به سمتِ بالا می‌کشد، اما در سمتِ دیگر، به دلیلِ ضعیف‌تر بودنِ نیروی گرانشی، برآمدگی‌های آب به جهتِ مخالف برجسته می‌شود. با چرخشِ زمین این برآمدگی‌ها در سراسر اقیانوس‌ها می‌چرخند و باعث می‌شوند که جزر و مد در سراسر کره زمین اتفاق بیفتد. مارسی می‌گوید: «از آنجایی‌که جز و مد تحتِ تأثیر گرانش خورشید هم رخ می‌دهد، حتی در غیابِ ماه هم جزر و مد وجود دارد، اما کوچک‌تر خواهد بود.»
۸. دانشمندان آب-ماه کشف کرده‌اند
«مأموریت چاندریان ۱ هند در نزیکی قطب‌های ماه آب کشف کرد و ناسا هم در خاک ماه آب کشف کرده است. این آب زیاد نیست ـ از هر یک‌مترمکعب خاک ممکن است یک لیتر آب استخراج کنید؛ اما همین مقدار کم هم احتمال اینکه روزی پایگاهی در ماه ساخته شود را تقویت می‌کند.»
۹. ماه‌گرفتگی کریستف کلمب را نجات داد
«لوح آسمان نِبرا، شیئی باستانی از جنس برنز که قدمت آن به ۱۶۰۰ قبل‌ازمیلاد برمی‌گردد و در آلمان کشف شد، نخستین نقشه شناخته‌شدۀ بشری است که روی آن تصویری از ماه نقش بسته است و یادآور آن است که ماه تا چه‌اندازه بر تاریخ بشر اثر داشته است.» ماسی می‌افزاید: «این ماه بود که کریستف کلمبِ کاشف را از گرسنگی نجات داد.» کلمب بعد از مراجعه به سالنامه‌اش از ماه‌گرفتگی ۲۹ فوریه سال ۱۵۰۴ استفاده کرد تا قبیله سرخ‌پوستان بومی جزیره جاماییکا، به نامِ آراواک، را بترساند تا به او و خدمه‌اش غذا بدهند. بنا به گفته‌های پسرش، فردیناند، مردمِ آراواک با مشاهده ماه‌گرفتی «با وحشت و فریاد از هر طرف به سمتِ کشتی‌های پر شده از آذوقه می‌دویدند.»
۱۰. ساخت پایگاه روی سطحِ ماه دور از دسترس نیست
ماسی می‌گوید: «اگرچه قرن‌ها با ایده فرستادنِ جمعیت زیاد روی کره ماه برای زندگی فاصله داریم، اما محتمل است که خیلی زود پایگاه‌های علمی، شبیه به ایستگاه‌های تحقیقاتی قطبی روی سطح ماه ساخته شوند.» ناسا امیدوار است که فضانوردان را تا اواخر دهه ۲۰۲۰ به ماه برگرداند. ماسی می‌گوید: «دانشمندانِ سیاره‌شناسی باور دارند که چنین پایگاهی می‌تواند مزیت‌های زیادی داشته باشد؛ از ارتقاء تحقیقات درباره مواد آلی سطح ماه گرفته تا ساخت تلسکوپ‌های رادیویی که سپری در برابر زمین خواهند بود تا بتوان سیگنال‌های فرازمینی را بهتر شنید. بزرگی سطح ماه به اندازه دو قاره آفریقا و اروپاست، بنابراین ما فعلاً در آغاز راه اکتشاف آن هستیم.»