اینفوگرافی ترکیب جو (اتمسفر) سیارات را مشاهده میکنید. در تصویر بالا، چهار سیارهای که در سمت چپ میبینید، همان سیارات زمینسان هستند. سیاراتی که به «سیارات درونی» یا «سیارات سنگی» نیز معروفند. این سیارهها، بسیاری از جو (اتمسفر) اصلی خود را از دست دادهاند. در مقابل، چهار سیاره سمت راست، که به سیارات گازی یا «سیارات خارجی» مشهورند، جوهایی از نظر ترکیب شبیه خورشید و سحابی خورشیدی دارند.
حال کمی بیشتر درباره اتمسفر هر یک از سیارهها، صحبت میکنیم:
اتمسفر سیارات سنگی منظومه شمسی (سیارات زمینسان)
سیاره عطارد (تیر/مرکوری)
عطارد به معنای واقعی کلمه، جو ندارد! جو فوقالعاده نازک آن بیش از یک تریلیون برابر نازکتر از جو زمین تخمین زده میشود. گرانش آن حدود ۳۸٪ از زمین است ، بنابراین قادر به حفظ جو زیادی نیست و علاوه بر این، نزدیکی و مجاورت آن با خورشید به این معنی است که باد خورشیدی میتواند گازها را از سطح این سیاره دور کند. جو موجود در عطارد، حاصل ذرات ناشی از باد خورشیدی، همراه با بخار شدن سنگهای سطحی در نتیجه برخورد شهاب سنگهاست.
سیاره زهره (ونوس/ناهید)
زهره از چندین جنبه، شبیه زمین است: چگالی، اندازه، جرم و حجم آن همه قابل مقایسه است. با این وجود، اتمسفر، همان جایی است که شباهت این دو سیاره به پایان میرسد. فشار اتمسفر روی زهره، حدود ۹۲ برابر فشار اتمسفر در سطح دریا روی زمین مشاهده میشود، گاز اصلی، دی اکسید کربن است که نتیجه فورانهای قبلی آتشفشان در سطح سیاره است. بالاتر از جو، این سیاره دارای ابرهایی است که مخلوطی از دی اکسید گوگرد و اسید سولفوریک است. زیر این ابرها، یک لایه ضخیم دی اکسید کربن وجود دارد که سطح کره زمین را تحت تأثیر یک اثر گلخانهای شدید قرار میدهد. دمای سطح در زهره، حدود ۴۸۰ درجه سانتیگراد است - به نظر که برای زندگی، کمی گرم است!
زمین
جو زمین در درجه اول از نیتروژن (۷۸٪) و اکسیژن (۲۱٪) تشکیل شده است که برای زندگی در کره زمین ضروری است. ترکیب جو، نتیجه مستقیم حضور گیاهان است. گیاهان دی اکسید کربن را جذب میکنند و از طریق فتوسنتز اکسیژن آزاد میکنند و بدون این کار، درصد دی اکسید کربن در اتمسفر زمین، به طور قابل توجهی بیشتر خواهد بود.
اثر گلخانهای که دی اکسیدکربن مسبب آن است، نتیجه مولکولهای گازهای گلخانهای است که اشعه مادون قرمز را جذب میکند و دوباره به سمت سطح سیاره و جو اطراف بازمیتابانند. بدون این اثر گرمایش طبیعی، درجه حرارت روی زمین در سراسر جهان به طور قابل توجهی پایین میآید. این تشدید اثر گلخانهای از طریق انتشار بیشتر گازهای گلخانهای به جو توسط فعالیتهای انسانی است. از این بابت، زهره میتواند درس عبرتی برای ما انسانها باشد!
مریخ (بهرام/مارس)
جو مریخ، تقریباً مانند زهره، عمدتا از دی اکسید کربن تشکیل شده است. اما سوالی که شاید برایتان پیش بیاید ایناست که با توجه به اثر گلخانهای شدید موجود در زهره که در نتیجه سطح بالای دی اکسید کربن است، پس چرا دمای سطح مریخ به حداکثر ۳۵ درجه سانتیگراد میرسد و نه بیشتر! دلیل آن این است که جو مریخ بطور قابل توجهی نازکتر از جو زهره است، بنابراین اگرچه نسبت دی اکسید کربن قابل مقایسه است، اما غلظت واقعی آن بسیار کمتر است. گرد و غباری بودن جو به مریخ شکل ظاهری امروزی را داده است.
اتمسفر سیارات گازی منظومه شمسی
سیاره مشتری (برجیس/ژوپیتر)
مشتری، اولین غول گازی و بزرگترین سیاره منظومه شمسی است. جالب است بدانید که جو آن کاملاً شبیه ترکیب خورشید است. برخلاف سیارات داخلی، نقطه مشخصی وجود ندارد که جو مشتری تمام شود و فضای مایع سیاره آغاز شود. تقریباً در یک سوم مسیر هسته این سیاره، فشار آنقدر زیاد است که هیدروژن به عنوان یک مایع فلزی وجود دارد و میتواند الکتریسیته را هدایت کند و مسئول میدان الکترومغناطیسی مشتری است. سیستم ابر نواری مشتری شامل مقادیر مختلفی از ابرهای آمونیاک، آب و آمونیاک-گوگرد و همچنین ترکیبات پیچیده گوگرد، فسفر و کربن است.
زحل (کیوان/ساترن)
تقریباً مانند مشتری، تصور میشود كه ابرهای بالای اتمسفر زحل، عمدتاً از یخ آمونیاك تشكیل شدهاند و ابرهای هیدروسولفید آمونیاك و آب پایین آن وجود دارد. گوگرد موجود در جو به ابرهای آمونیاک رنگ زرد کم رنگی میبخشد. به نظر میرسد تیتان (قمر زحل) جذابترین جو را در منظومه شمسی داشته باشد؛ تنها جو غنی از نیتروژن در خارج از کره زمین. این تنها پدیده دیگر در منظومه شمسی است که مایع سطحی پایدار بر روی آن تأیید شده است، همچنین تنها جسمی است که مطمئن هستیم در آن باران میبارد - هر چند باران به جای آب، متان مایع است و تخمین زده میشود که بین هر بارندگی، قرنها بین بارندگی در مکانهای مشخص روی سطح آن، فاصله باشد.
بررسی اتمسفر تیتان، قمر زحل
اورانوس
جو اورانوس مانند مشتری و زحل بیشتر هیدروژن و هلیوم است. با این حال، مقادیر کمی بالاتر از متان، به ویژه در قسمت فوقانی جو، باعث جذب بیشتر نور قرمز از خورشید میشود و به نوبه خود باعث میشود که این سیاره رنگ متمایل به آبی داشته باشد. اورانوس سردترین جو را در منظومه شمسی با دمای تقریبی ۲۴۴- درجه سانتیگراد دارد و جو آن در نتیجه یخ آب بیشتری نسبت به مشتری و زحل دارد.
نپتون
همانند اورانوس، رنگ آبی نپتون تا حدی نتیجه وجود متان است - با این حال، چون نپتون آبی عمیقتر است، تصور میشود که برخی از اجزای ناشناخته جو نیز باید به رنگ کمک کنند. از آنجا که استراتوسفر نپتون حاوی هیدروکربنهای گازی بیشتری نسبت به اورانوس است، دمای آن بسیار کم است. نپتون همچنین قویترین بادهای منظومه شمسی را در خود جای داده است و سرعت آنها بالقوه تا ۶۰۰ متر در ثانیه نیز میرسد.
دوست قدیمی، پلوتو
پلوتو چند سالی است که یک سیاره نیست، اما این دلیلی نیست که آن را از بررسیهایمان کنار بگذاریم.
بررسی اتمسفر پلوتو